του Κωνσταντίνου Μπλάθρα
Οι λέξεις φταίνε. Αυτές
ενθάρρυναν τα πράγματα σιγά
σιγά ν’ αρχίσουν να συμβαίνουν.
Κική Δημουλά
Φεβρουάριος 2015. Ξανασυνδέω την τηλεόραση μετά από σχεδόν πέντε χρόνια. Το αφήγημα της πολιτικής άρχισε να βγάζει πάλι κάποιο νόημα, οι ειδήσεις τρέχουν. Κοντεύει οκτώ, το περίσσευμα του γεναριάτικου φωτός έχει χαθεί από πολυώρα. ΝΕΡΙΤ, η πρώην κρατική, η πρώην τηλεόραση. Έχει μια εκπομπή για τις λέξεις: «Οι λέξεις φταίνε»! Ένα παιχνίδι-κρεμάλα, Με την κυρία, φιλόλογο και παρουσιάστρια, Βίκυ Φλέσσα, όπως παλαιά… Μαζί της ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης, ο γνωστός γλωσσολόγος και λεξικογράφος και ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Θεοδόσης Τάσιος, εγκρατής περί την γλώσσα. Στη συζήτηση επικρατεί κλίμα εθνικής συμφιλίωσης, μεταξύ δημοτικής και καθαρευούσης. Η συζήτηση γίνεται περί «ουσίας» κι έχει φτάσει στη λέξη «ουσιαστικό». Ο Μπαμπινιώτης εξηγεί πως η λέξη είναι δημιούργημα του Κοραή, ο οποίος μετέφρασε τον ευρωπαϊκό όρο «substantive», που κι εκείνος με τη σειρά του είναι μετάφραση του αρχαίου «υπόσταση», με την ίδια έννοια. Ο καθηγητής Τάσιος αναρρωτιέται: «Μα, αφού ήταν μορφωμένο παιδί (ο Κοραής), γιατί δεν χρησιμοποίησε την ελληνική υπόσταση;».
Εδώ, σε μια ιδιοφυή τω όντι σύμπτωση, το μίξερ της τηλεόρασης διακόπτει: «Έκτακτη επικαιρότητα». Συνδεόμαστε με το Παρίσι. Όχι για να βρούμε τον Κοραή, βεβαίως, θανόντα ήδη από αιώνων, αλλά για να δούμε και να ακούσουμε την κοινή συνέντευξη Βαρουφάκη-Σαπέν. Οι υπουργοί Οικονομικών Ελλάδος και Γαλλίας, μόλις έχουν ολοκληρώσει τη συνάντησή τους. Το αφήγημα της πολιτικής που λέγαμε! Εδώ, σα ν’ αρχίζει και πάλι το παιχνίδι με τις λέξεις. Ο Γιάνης —με ένα «νι»— Βαρουφάκης εξηγεί στον Μισέλ Σαπέν τη λέξη «τρόικα», που βγαίνει από το τρία, σημαίνει τρία μέρη κ.λπ. Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε έναν όρο από τη μουσική, λέει, νομίζω ο Σαπέν, να πούμε «τρίο» κ.λπ. Προσηνείς και χαμογελαστοί κι οι δυο, ο Έλληνας υπουργός θυμάται τον Διαφωτισμό και άλλα γαλλικά που μας εμπνέουν, και κάπως έτσι ολοκληρώνεται η συνέντευξη και ξαναγυρνάμε στην Αθήνα.
Στην Αθήνα όπου, ως συνήθως, η συζήτηση συνεχίζεται αδιατάρρακτη, σα να μην υπάρχει τίποτα που θα μπορούσε να τη σταματήσει ή να της αλλάξει τον ρου. Κατά τον ρου κι εμείς, λοιπόν, θυμίζω ότι στο στούντιο είναι από προηγουμένως η Φλέσσα —με δύο «σίγμα»—, ο γνωστός μας Μπαμπινιώτης και ο καθηγητής Τάσιος —με ένα «σ». Είναι σειρά του γλωσσολόγου τώρα να εξηγήσει ότι ο Κοραής, που ήταν βέβαια μορφωμένο παιδί, δεν ήθελε όμως να μπλέξει στα θεολογικά. Ο όρος υπόσταση έχει πια θεολογική έννοια, κι έτσι έφτιαξε το «ουσιαστικό». Καθώς περί «ουσίας» ο λόγος, η παρουσιάστρια, με μια κάποια αιδημοσύνη αλήθεια, τολμά να πει ότι απ’ εδώ βγαίνει και η «συνουσία». Η λέξη σημαίνει συνεύρεση, την κόβει ο κ. Μπαμπινιώτης, αλλά χρησιμοποιείται στην ερωτική συνεύρεση κυρίως, καθ’ ότι «δεν θα πούμε… Λέμε συνευρέθηκαν οι δύο υπουργοί και υπάρχουν παραξηγήσεις.» Η συζήτηση ξεστρατίζει από την «ουσία» στην εξήγηση της λέξης «υπουργός». Είναι ο βοηθός έργου λέει, υπηρέτης του λαού δηλαδή. Τι καλά! Οι λέξεις φταίνε!
Η ώρα περνά, η (πρώτη της σειράς) εκπομπή τελειώνει και στο μίξερ έρχονται οι Ειδήσεις: Η δυτική Ελλάδα πνίγεται. Εικόνες από ορμητικά ποτάμια, που τρέχουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Μας έπνιξε η σκόνη από την Αφρική, συνεχίζουν. «Σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης έχουν κηρυχθεί οι Δήμοι Αρταίων και Νικολάου Σκουφά. Ο Άραχθος κατάπιε το γεφύρι της Πλάκας, το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι στα Βαλκάνια. Χτίστηκε 1866 από μαστόρους από τα Τζουμέρκα». «Μα πώς έπεσε; Έφτασε το νερό στο τόξο;», ρωτάει ο Αρτινός πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας τον Αντιπεριφερειάρχη στο τηλέφωνο. Και μετά την παύση: «Ναι! Ήταν το σύνορο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εκεί έγινε και η Συμφωνία της Πλάκας», λέει πάλι ο πρωθυπουργός. Οι λέξεις μάς πήγαν μακρυά. Μήπως είναι τάχα το γεφύρι της Τρίχας, που ο θρύλος θέλει να το περνούν οι πεθαμένοι; Οι ποντιακές παραλλαγές το συνδέουν «με την παράδοση για το ομώνυμο στενό κι αέρινο γεφύρι που οδηγεί στον κάτω κόσμο, το οποίο πρέπει να κατορθώσουν να περάσουν οι ψυχές για να μη χαθούν για πάντα πέφτοντας. Η σύνδεση της ύπατης αυτής δοκιμασίας με τη δοκιμασία της τελετουργικής ανθρωποθυσίας», σύμφωνα με τη Δόμνα Σαμίου, «αποτελεί το κεντρικό θέμα του τραγουδιού».[1] Στον Άραχθο βρισκόμαστε, στην Ήπειρο, αλλά κι ο Πόντος δεν είναι μακρυά. «Κινδυνεύει», ακούω ύστερα, «το γεφύρι της Άρτας». Ναι. Απ’ εδώ ξεκίνησε το εμπόριο, θυμήθηκα, πριν καταπιαστεί με την Επανάσταση, ο Μακρυγιάννης — γέρος, με κόμη μακρυά και με δύο «νι» αυτός.
Με τις ειδήσεις πέρασε η ώρα. Κοντεύουνε μεσάνυχτα. Η τηλεόραση ας κλείσει.
Δεν ξέρω να σας πω με το «νι» και με το «σίγμα» τι θα γίνει. Το παιχνίδι των λέξεων ανακάτεψε πολλούς. Μπερδεύουνε τα πράγματα. Ο Κοραής, ο Σκουφάς, ο Άραχθος, ο Μακρυγιάννης, το σύνορο, ο απάνω κι ο κάτω κόσμος, το γεφύρι της Πλάκας. Η κυβέρνηση, όπως ακούμε, προτείνει στην Ευρώπη μια γέφυρα για να φτάσουμε ίσαμε τον Μάη. Να γεφυρωθεί ο Φλεβάρης με τον Μάη, ο χειμώνας με την άνοιξη. Ποιητικόν! Ποιος Έλληνας δεν το θέλει; Μα το παιχνίδι των λέξεων είναι αλλιώτικο απ’ τα παιχνίδια της ζωής. Εκατό χρονών γεφύρια πνίγει ο Άραχθος. Κι οι μαστόροι έχουνε από χρόνια αποδημήσει κι αυτοί. Δεν ξέρω.
Το γεφύρι της Άρτας γλίτωσε. Παρήγορον! Μα έτσι, μα αλλιώς, έχουμε το τραγούδι:
«Ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν…
Αλίμονο ’ς στους κόπους μας, κρίμα ’ς τοις δούλεψαίς μας.»
Παρακάτω έρχεται ’κείνο το πουλί μ’ «ανθρώπινη λαλίτσα», μ’ έναρθρες του λόγου τις λέξεις:
«Α δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γιοφύρι δε στεριώνει.»[2]
Δύσκολα τα πράγματα. Μα πάντα έτσι δεν ήταν; Ή όπως το λέει η ποιήτρια του τίτλου:
«Τότε που η γλώσσα με δασύτριχες
άναρθρες κραυγές χτυπούσε
την πήλινη καμπάνα του ουρανίσκου
κι εύληπτη ωστόσο αντιλαλούσε
ή ταν ή επι τας
χαράματα ξεκίναγε η πείνα
για το κυνήγι του αβέβαιου».[3]
Το παιχνίδι της οικονομίας δεν είν’ αλλιώτικο απ’ το παιχνίδι της ζωής.
[1] Δες: http://www.domnasamiou.gr
[2] Νικολάου Γ. Πολίτη, Δημοτικά τραγούδια, εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού, Αθήναι
[3] Όπως και το μότο: Κική Δημουλά, Επεισόδιο (λέξεων που φταίνε), από τη συλλογή Ενός λεπτού μαζί, εκδόσεις Ίκαρος, 1998
Published by